Safe Return in Nigeria: IOM

Bijdrage van Trijntje Kootstra vanuit Nigeria, dag 4 deel 1
20 maart 2014

Vroeg in de ochtend staan we klaar voor ons bezoek aan IOM. Net zoals bijna alle kantoren en woonhuizen in de betere wijken van Lagos, bevindt het kantoor van IOM zich achter een toegangspoort. Nadat we zijn binnen gelaten zien we, net als in de andere ‘gated communities’, een brede straat waaraan veel huizen en kantoren staan en die half rond loopt. Het minibuurtje is omgeven door een muur en alle gebouwen hebben ook nog een eigen muur met daarop prikkeldraad en soms ook glasscherven. Ook het COSUDOW shelter bevindt zich in zo’n ‘beschermde buurt’. Ondanks dat we ons nog geen seconde onveilig hebben gevoeld tijdens ons verblijf in Nigeria en ook gewoon met z’n vieren over straat lopen, óók ’s avonds, is het kennelijk toch nodig om dit soort maatregelen te treffen. Het zal ongetwijfeld te maken hebben met de waarschuwing op de site van Buitenlandse Zaken om ‘extra alert’ te zijn in Nigeria, waarbij met name wordt gewaarschuwd voor gewapende roofovervallen. Onze eigen veiligheidsmaatregelen houden verder in dat we altijd minimaal met z’n tweeën op pad gaan, in de auto voor de zekerheid de deuren vergrendelen en alleen overdag geld pinnen (dat laatste doe ik overigens in Nederland ook). Voor de rest is het vooral een kwestie van je gezonde verstand gebruiken en dat hebben we gelukkig!

We worden allerhartelijkst ontvangen door Winnie Aideyan van IOM en haar medewerkster Julia. Zij geeft aan dat IOM Nigeria al sinds 2002 slachtoffers van mensenhandel begeleidt bij vrijwillige terugkeer naar Nigeria en ook het één en ander heeft gedaan op het gebied van voorlichting en preventie. IOM Nigeria ontvangt over het algemeen van een collega-kantoor in het buitenland bericht over terugkeerders en wacht hen dan op op het vliegveld. Als het mogelijk is, doen ze van tevoren een ‘family assessment’ om te kijken of het veilig is dat het slachtoffer weer contact opneemt met haar familie. Dat doen ze telefonisch of via werkbezoeken en er wordt gekeken waar het slachtoffer vandaan komt en hoe de familie staat tegenover de terugkeerder. Als het vermoeden bestaat dat de familie betrokken is geweest bij de mensenhandel, wordt contact sterk afgeraden en neemt IOM ook geen contact op.

Winnie geeft aan dat het vaak wel, maar niet altijd lukt om de terugkerende vrouwen op te vangen op het vliegveld. Ondanks dat IOM een pasje heeft om achter de douane te komen en zij meestal van het collega-kantoor een beschrijving hebben van de terugkeerder, willen sommige cliënten gewoon geen contact bij aankomst. Het komt voor dat zij de IOM medewerkers welbewust ontlopen en in de massa opgaan bij aankomst. Ook komt het geregeld voor dat er toch familie of een vriendje op de cliënt wacht, ondanks dat veel cliënten aangeven niemand meer te hebben in Nigeria. In bepaalde gevallen bestaat ook het vermoeden dat de vrouw wordt opgewacht door haar handelaar. In alle gevallen probeert IOM de vrouw over te halen toch met hen mee te gaan, om in alle rust te kunnen praten over de mogelijkheden van re-integratie. Tegelijkertijd merkt Winnie op dat IOM de cliënten niet kan dwingen om met hen mee te gaan, want het blijft op vrijwillige basis. Wat daarbij wel helpt is dat het eventuele re-integratiebudget alleen beschikbaar is als de cliënt samenwerkt met IOM of een andere organisatie die de cliënt bij terugkeer en re-integratie begeleidt.

Behalve het geld voor de reis en een bescheiden zakgeld, biedt IOM een overnachting aan voor tenminste één nacht, zodat daarna gepraat kan worden over de re-integratiemogelijkheden, bijvoorbeeld via een ketenpartner. Soms zijn die mogelijkheden goed voorhanden, als een cliënt terugkeert met een re-integratiebudget. Vaak houdt IOM dan de vinger aan de pols bij het besteden van het budget, als er geen andere organisatie is die dit kan overnemen. Soms echter komt de cliënt zonder budget terug en dan zijn de mogelijkheden voor ondersteuning bij re-integratie beperkt. Het wordt niet helemaal duidelijk tijdens het gesprek of IOM dan ook een beroep kan doen op NAPTIP voor re-integratie en dit wordt nog nader uitgezocht.

 IOM wijst ons er op dat Nigeriaanse vrouwen steeds meer in Azië, vooral in de Golfstaten, terecht komen, zoals ook al tijdens de round table op woensdag werd genoemd. Dit lijkt echt een nieuwe bestemming voor slachtoffers van mensenhandel uit Nigeria. Daarnaast gaan veel vrouwen op dit moment naar Frankrijk, Rusland, Spanje en Denemarken, terwijl wij uit ervaring weten dat ook Nederland nog steeds een belangrijke bestemming is. Zij geeft aan na te gaan in hoeverre er data zijn die zij met ons kan delen voor de desk research.

 Gevraagd naar wat zij belangrijk vindt bij de re-integratie van slachtoffers van mensenhandel die terugkeren naar Nigeria, merkt Winnie Aideyan van IOM op dat het allerbelangrijkste is om niets te beloven wat je niet kunt waarmaken. Ook is het belangrijk om geen cash uit te delen, maar ondersteuning in natura, want geld verdwijnt snel, maar steun bij een opleiding of het opbouwen van een bedrijfje kan duurzaam zijn. Sowieso is een goed ‘re-integration package’ essentieel, waarbij niet alleen aandacht moet zijn voor economische ondersteuning, maar misschien nog wel meer voor het versterken van de weerbaarheid, om te voorkomen dat vrouwen opnieuw in de handen van mensenhandelaren vallen, aldus Winnie.

De eerste maanden na terugkeer zijn moeilijk, maar haar ervaring is dat terugkeerders zich uiteindelijk weer goed settelen in Nigeria en blij zijn dat ze weer terug zijn, zeker als de familie daarbij kan ondersteunen. Als het niet veilig is voor een vrouw om naar haar familie of streek van herkomst terug te keren, wordt het moeilijker, omdat Nigeria echt een ‘community based society’ is waar de gemeenschap essentieel is. Tegelijkertijd merkt ze op dat het vaak ook heel goed werkt als vrouwen zich in een ander deel van Nigeria vestigen dan waar ze vandaan komen, omdat ze daar niet bang hoeven te zijn voor hun handelaren en in een nieuwe gemeenschap hun leven weer kunnen opbouwen.

 IOM Nigeria werkt met veel ketenpartners samen, o.a. met COSUDOW, Idia Renaissance en ook met de Immigration Services op het vliegveld en NAPTIP. Ook zij complimenteert ons met de round table, omdat er zoveel partners aanwezig waren. Winnie Aideyan is ook vol lof over COSUDOW en maakt zich zorgen dat het shelter in Lagos eind maart verplaatst moet worden om financiële redenen, omdat de nonnen een betrouwbare partner zijn die altijd bereid zijn om cliënten op te vangen: “They do the work from their heart.” Winnie bevestigt verder de geluiden die we eerder hebben gehoord, namelijk dat medische zorg, incl. SOA/AIDS behandeling, en basisonderwijs gratis zijn in Nigeria en ook toegankelijk. Wel zijn er bijkomende kosten in het onderwijs, zoals bijvoorbeeld uniformen en schoolboeken.